ټرمپ ګټه کړې که تاوان؟

ډونالډ ټرمپ پرته له دې چې ځان یې د ګمرکي تعرفو پوه کس ښوولی، نور څه هم کړي او که نه؟

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ ګمرکي تعرفې، د پولادو له غیر عادلانه بیې نېولې بیا د ټکنالوژۍ پر لويو شرکتونو د فرانسې له لوري تر لگېدلو مالیو د خپلو سوداګریزو شریکانو پر ضد د وسيلې په توگه کاروي.

د سوداګرۍ دا جګړه تر ټولو ډېره له چین سره جوته ده، په دې لړ کې د چین د ۵۰۰ میلیاردو ډالرو پر کلنۍ سوداگرۍ تعرفه ولګول شوه.

د نړۍ د ستر اقتصاد لرونکي هېواد د ولسمشر په توګه ټرمپ چې ځان معامله کوونکى ياDeal Maker  بولي، ګمرکي تعرفې په خبرو کې د فشار د یوې وسیلې په توګه کاروي.

نو آیا ولسمشر ټرمپ دا ادعا کولی شي چې په دې برخه کې یې پرمختګ کړی؟ بي بي سي د نړۍ لر او بر کې دې مسئلې ته کتنه کړې.

چین

کله چې ښاغلي ټرمپ له چین سره د سوداگريزې هوکړې خبره په لومړي ځل په ډاګه کړه، هغه یې ” ډېره ستره او پراخه ” هوکړه وبلله. ده پر ټوېټر ولیکل: «دا د هېواد په تاریخ کې د امریکایي بزګرانو لپاره تر ټولو ستره او لویه هوکړه ده».

روانه اونۍ دواړه خواوو دا هوکړه لاسلیک کړه، خو ځینې پر دې قانع نه وو چې دا تړون دې هغسې وي لکه چې ولسمشر ټرمپ ویلي دي. دا هوکړه د چین مرستیال صدر اعظم لیو هي او ښاغلي ټرمپ لاسلیک کړه.

خو د تازه لګول شویو تعرفو ډیره برخه پر ځای پاتې ده. امریکا به له چینه پر ۲۵ سلنه وارداتو چې ارزښت یې شاوخوا ۳۶۰ ملیارده ډالره کیږي، تازه لګول شوې تعرفي پر ځای پرېږدي او تمه کیږي چې چین هم په کال کې د څه باندې سلو میلیاردو ډالرو په ارزښت پر کلنیو وارداتو ګمرکي تعرفې پر خپل ځای وساتي.

د ټرمپ ادارې هم دا ومنله چې له هوکړې اصلي موخه نه ده تر لاسه شوې، نو ځکه یې هغه د هوکړې ” لومړۍ برخه” ونوموله.

شمالي امریکا

په ۲۰۱۸ ز کال کې امریکا، کاناډا او مکسیکو یوه هوکړه وکړه چې له مخې به یې د یو اعشاریه یو ټریلیون ډالرو په ارزښت سوداګریزه راکړه ورکړه کیږي.

دا تړون چې د دغو هېوادونو په اړوندو پارلمانونو کې یې د تصویب بهیر ورو روان دی، د هغې هوکړې ځای نیسي چې د شمالي امریکا هېوادونو تر منځ د ازادې سوداګرۍ لپاره په ۱۹۹۴ ز کال کې لاسلیک شوې ده او ښاغلي ټرمپ ” تر ټولو ناوړه ” بللې وه.

که څه هم د هوکړې نوم بدل شوی، خو ډېر څه پر خپل ځای پاتې دي، البته ځینې بدلونونه د یادولو دي لکه د کاریګرو په برخه کې سختې مقررې او تر هغه هم سخت اقدامونه په يوه هېواد کې د بل هېواد لپاره د موټر د پُرزو جوړولو شر وړاندې پام کې نيول شوي دي.

خو شنونکي وايي، باید انتظار وشي چې دا څومره مهم دي.

جاپان او شمالي کوریا

واک ته له رسېدو وروسته، د ښاغلي ټرمپ له لومړیو کارونو یو دا و چې د ارام سمندر له سوداګریزې هوکړې ووت، تمه وه چې دوولس هېوادونه دې تړون کې ورګډ شي، خو له امریکا پرته دا تړون وشو او امریکا خپل صادارت له زیان سره مخ کړل.

له هغه وروسته ولسمشر ټرمپ په آسیا کې د دوه، دوه اړخیزه هوکړو د کولو ادعا وکړه، یوه له جاپان او بله له سویلي کوریا سره. خو د کانګرېس څېړونکو وویل چې په دې هوکړو کې بدلونونو ته په کتو، نه شي ویل کېدای چې ګواکې دا دې نوې هوکړې وي.

له سویلي کوریا سره په هوکړه کې د پام وړ بدلون پر هغو لاریو د تعرفو دوام دی، چې لږ بار لیږدوي. له جاپان سره په هوکړه کې بیا امریکا وکولی شوی چې دغه هېواد ته په کال کې د اووو میلیاردو ډالرو په ارزښت پر خپلو کرنیزو صادراتو ګمرکي تعرفه را کمه کړي، خو دا معافیت همغومره دی څومره چې امریکا د ارام سمندر له سوداګریزې هوکړې تر لاسه کولی شو.

اروپا

د اروپا او امریکا تر منځ د سوداګریزې هوکړې کوم څرک نه لګیږي.

دواړه خواوې وروسته له هغه په تاویلو ماویلو سر شولې چې امریکا پر پولادو او المونیمو د نویو تعرفو د لګولو خبره وکړه. دا د داسې یوه ګام خبره وه چې له لسو میلیاردو ډالرو زیاته سوداګریزه راکړه ورکړه یې اغېزمنولای شوی.

له هغه وروسته په اکټوبر میاشت کې له اروپا د اوو نیم میلیاردو ډالرو پر وارداتو ۲۵ سلنه تعرفې وضع شولې. په دې توکو کې د سکاټلنډ ویسکي، د فرانسې واین او د اېټالیا پنیر شامل دي.

په دې لړ کې د سوداګرۍ نړیوالې ټولنې ضمناً د ولسمشر ټرمپ دا پرېکړه تایید کړه، دې ټولنې وویل، اروپايي ټولنې د قانون خلاف الوتکې جوړوونکې کمپنۍ ایربس ته سبسایډي ورکړې ده. يا په بله وينا، دوی له ایربس سره مالي مرسته کړې ده.

برازیل او ارجنټاین

د دغو هېوادونو چارواکي وروسته له هغه هک حیران شول، چې ښاغلي ټرمپ پر ټویټر له برازیل او ارجنټاینه پر واردېدونکو پولادو او المونیمو د تعرفو د لګولو خبر ورکړ.

امریکا ته د دواړو هېوادونو د پولادو او المونیمو صادراتو ګمرکي معافیت تر لاسه کړی و، خو ټرمپ وویل برازیل او ارجنټاین د خپلو پيسو ارزښت ټیټ کړی چې د ده په خبره: «د بزګرو په ګټه نه دی».

تر اوسه په دې اړه تازه څه نه دي ویل شوي او دا ګواښ تر دا مهاله نه دی عملي شوی. خو له ټرمپ سره له خبرو وروسته د برازیل ولسمشر وویل، داسې څه به نه پېښېږي.