څه موده دمخه د چین د دولت رئیس شي چین پینګ د ملګرو ملتونو د جوړیدو د ۷۵مې کالیزې په مناسبت لوړپوړو غونډو کې یو لړ مهمې ویناوې وکړې چې په ترڅ کې یې په سیستماتیکه توګه هغو پوښتنو ته ځوابونه ورکړل چې بشر به د وبا له مودې وروسته له څرنګه نړۍ سره مخامخ کړي؟ چین به د نړۍ لپاره څرنګه خدمتونه ولري؟ موږ څرنګه نړیوال نظام ته اړتیا لرو؟ نوموړي په واضح ډول پردې ټینګار کړی چین به په ټینګه سره څواړخیزم مراعات کړي، د ملګرو ملتونو وقار به وساتي، د سوله ییز پرمختګ او ګډو ګټو پر لار به ګامونه پورته کړي او په ټینګه سره به د بشر د ګډ برخلیک ټولنه اباده کړي. هغه د نړیوالو حالاتو د پرمختګ لپاره د چین طرحه وړاندې کړه.
لومړی: د وبا د مخنیوي لپاره دې نړیوالې همکارۍ پیاوړې شي. د روان کال له پیل راهیسې بشر د کوویډ-۱۹ وبا سره سخته مقابله کړې ده او د بیلابیلو هېوادونو خلکو یو له بل سره مرسته او هڅونه کړې ده چې ورسره د لوی ناورین پروړاندې د خلکو زړورتیا، اراده او مینه څرګنده او روښانه شوې ده. موږ د وبا پروړاندې باید د خلکو ژوند ته لومړیتوب ورکړو او تر وسې پورې دې علمي درملنه او دقیق تدبیرونه په پام کې ونیسو. موږ باید نړیوال یووالی او وحدت پیاوړې کړو او باید د علمي رویې سره سم د روغتیا نړیوال سازمان د مشرۍ کلیدي رول ولوبوو ترڅو نړیواله وقایه او کنټرول وکړو او د وبا په وړاندې مبارزه بریالۍ کړو. موږ باید د سیاسي رنګ او بدنامه کولو د کاروبارونو مخه ونیسو. موږ باید په اوږده موده کې هراړخیز تدبیرونه ونیسو ترڅو سوداګري، بازارونه، تولیدي کاروبارونه او تعلیمي لارې چارې بیا عادي شي. موږ باید لازیات کاري فرصتونه رامنځ ته کړو څو د اقتصاد او ټولنې قوت او انرژی بیا رامنځته شي. موږ باید پرمختیایي هېوادونو ته لازیاتې پاملرنې وکړو او باید د دوی د پورونو د کمښت او مرستندویه کارونو په برخو کې پر وخت غښتلی تدبیرونه ونیسو.
دوهم، په نوې موده کې د م م رول باید نورهم بشپړ شي. اوسنۍ نړۍ له بې ساری بدلون سره مخامخ ده چې په تیرو سلو کلونو کې کم لیدل شوي. بشر د یو بل سره د پیوستون نوې مودې ته داخل شوي او د بېلابېلو هېوادونو ګټې او برخلیکونه یو له بل سره هم نږدې اړیکې لري. د نړیوالو ګواښونو او ننګونو حل و فصل نړیوالو هلو ځلو ته اړتیا لري نو ملګري ملتونه باید کلیدي رول پیاوړې کړي. باید عدالت او ګډه مشوره، ابادۍ او شراکت باندې ټینګار وکړي او باید د پرمختیایي هېوادونو استازیتوب او د بیان حق پیاوړی کړي ترڅو ملګري ملتونه د اکثرو هېوادونو نیت او ګټو استازیتوب وکولی شي. قانوني اداره باید پلې شي او د م م منشور او اصول باید په ټینګه سره وساتل شي چې د نظام او قاعدو له لارې د بیلابیلو هېوادونو د ګټو او اړیکو همغږي وشي. نړیوالې همکارۍ باید پیاوړې شي او د خپل هېواد ګټې باید د نورو هېوادونو له ګټو سره پیوسته شي ترڅو د همغږې نړیواله کورنۍ جوړه شي. د نړۍ له عمومي نظره باید انکشاف ته لومړیتوب ورکړی شي چې د ستونزو د حل و فصل په موخه د بیلابیلو عملیاتو په ترڅ کې په برابرۍ سره امنیت، انکشاف او بشري حقونه پرمخبوزي.
درېيم، له نړيوالو ننګونو سره دې فعاله مقابله وشي. کورونا وبا موږ ته دا خبر راکړ، چې انسانان په داسې ځمکنۍ کره کې ژوند کوي، چې يو له بل سره پيوستون لري او په غم او ښادۍ کې سره شريک دي. بېلابېل هېوادونه دې دغه مفکوره درک کړي، چې ټول انسانان د ګډ برخليک ټولنه کې اوسي ، د کوچنۍ ډلې له جوړولو او زيرو سم ګېم (zero-sum game) څخه دې لاس واخلي او دا مفکوره دې ولري، چې موږ يوه لويه کورنۍ يوو او په ګډې همکارۍ سره ګډې ګټې ترلاسه کولی شو. موږ دې ورخلاصون او ټولشموله مفکوره عملي کړو، د پرانيستي نړيوال اقتصاد پر رامنځته کولو دې ټينګار وکړو، د سوداګرۍ نړيوال سازمان پر مرکزيت څو اړخيز سوداګريز سيستمونه دې وساتو، له يواړخيزم او پروټېکشنيزم سره دې ټينګ مخالفت وکړو او نړيوال صنعتي او اکمالاتي ځنځير دې وساتو. موږ دې د پرمختګ نوښت، همغږي، شين چاپيريال او د پرانيستي او شريک پرمختګ مفکوره قايمه کړو، د ملګرو ملتونو په مرکزيت نړيوال سيستم دې وساتو، څو نړيوال اداري سيستم له نړيوالو سياسي او اقتصادي بدلونونو سره برابر او له نړيوالو ننګونو سره د مقابلې لپاره رول ولوبوي او د سوله ييز پرمختګ او د ګډو ګټو پر بنسټ د همکارۍ له تمايل سره سمون ولري.
څلورم، د موجوداتو د ګډ او همغږي ژوند لپاره دې د ځمکنۍ کرې چاپيريال وساتو. په نړۍ کې تر بل هر وخت د حيواناتو او نباتاتو د پوپنا کېدو سرعت چټک شوی، د ژوندي پيدايښت ډولونه کم شوي او ايکلوژيکي سيستم د کمزورېدو په حال کې دی، چې له امله يې د انسانانو ژوند او پرمختګ له سختو ګواښونو سره مخ دی. موږ بايد ايکلوژي وساتو، د ښکلې نړۍ د ابادولو لپاره دې هڅې وکړو، د طبعيت او انسانانو ترمنځ د همغږۍ د ساتلو لار دې ولټوو او د اقتصادي ودې د لټولو په عين وخت کې ايکلوژي دې هم ښه وساتو. موږ دې پر څو اړخيزم ټينګار وکړو، د نړيوال چاپيريال د ساتلو او ښه کولو لپاره دې زياتې ګډې هڅې وکړو او په دې برخه کې دې خپله وړتيا لا لوړه کړو. موږ دې شين پرمختګ ته دوام ورکړو او پخواني حالت ته دې د اقتصادي ودې د ګرځولو اغېزمنه لاره پيدا کړو. د طبعيت د ساتلو په عين وخت کې د پرمختګ فرصتونه دې ولټوو، څو چاپيريال ښه وساتل شي او اقتصاد هم باکيفيته پرمختګ وکړي. موږ بايد په لامسئولانه توګه د چاپيريال له ننګونو سره مقابله وکړو، په رښتيني توګه دې خپلې ژمنې عملي او ترسره کړو، د ژونديو موجوداتو د کمېدو مخه دې ونيسو او په ګډه دې د ځمکې کره وساتو.
پنځم، په نړۍکې د ښځو چارو د پياوړتيا لپاره دې هڅه وشي. ښځې د انساني تمدن جوړونکې او د ټولنيزې ودې هڅوونکې دي. ۲۵کاله مخکې په بېجينګ کې د ښځو نړيواله غونډه ترسره شوه، د همغه مهال په پر تله اوس په ټولنه کې د ښځو مقام ډېر لوړ او د” نيمې نړۍ“رول يې ورځ تر بلې زيات شوی. بېلابېل هېوادونه دې په ګډې همکارۍ سره د کورونا وبا د منفي اغېزو د لرې کولو په برخه کې له ښځو سره مرسته وکړي، د عامې روغتيا او د کاروبارونو د بيا پيل په برخه کې دې د ښځو او نجونو حقونه تامين کړي، د کار موندلو په برخه کې دې له ښځو سره زياتې مرستې وکړي او د ښځو پر حقونو د تېري کوونکو کړنو مخه دې ونيسي. موږ دې جنسي برابري وهڅوو، له کورونا وبا مخکې عادي حالت ته د ټولنې د ګرځېدو په بهير کې دې په سياسي چارو کې د ښځو د ونډو د زياتېدو لپاره زمينه برابره کړو، له دوی سره دې د دولتي، اقتصادي، کلتوري او ټولنيزو چارو د اداري سويې د لوړولو مرسته وکړو او د ښځو په اړه دې ناسم پوهاوی، تبغيض او زور زياتی له منځه يوسو، څو جنسي برابري په رښتيني توګه رامنځته کړو. د ښځو پرمختګ دې وهڅول شي، د پرمختګ په بهير کې دې د ښځو حقونه تامين شي، د پرمختګ په اتکا دې د ښځو ژوند ته ښه والی ورکړی شي، د ښځو چارو پرمختګ دې له اقتصادي او ټولنيز پرمختګ سره برابر شي او له دوی سره دې د برياليتوب د ترلاسه کولو مرسته وشي. د ښځو چارو په اړه نړيوالې همکارۍ دې پياوړې شي، د م م له هغو هڅو څخه دې ملاتړ وشي، چې د ښځو چارو ته د لومړيتوب د ورکولو په موخه ترسره کيږي، د م م په سيستم کې دې د ښځو د استازيتوب کچه لوړه شي، د جنسي برابرۍ د هڅولو لارې چارې دې لاپراخې شي او د ښځو د پرمختګ کړنلاره دې بشپړه شي.
رئيس شي جين پينګ په خپله وينا کې يو لړ نوي وړانديزونه او پلانونه هم درلودل. چين به د کورونا وبا پر وړاندې د مبارزې په برخه کې د ملګرو ملتونو د بشري مرستو نړيوال پلان ته نور ۵۰ ميليونه ډالره ورکړي. چين به د پرمختيايي هېوادونو ترمنځ د اقتصادي او تخنيکي همکاريو لپاره له اېف اې او (FAO، د م م د خواړو او زراعت سازمان) سره د ۵۰ ميليونو ډالرو په ارزښت د باور صندوق جوړ کړي، د چين او د م م د سولې او پرمختګ صندوق د اعتبار موده به له ۲۰۲۵ کال څخه تر راتلونکو پنځو کلونو پورې وغځوي، د م م د جغرافيايي معلوماتو او نوښت مرکز او د دواملرونکي پرمختګ د ډېټا په اړه به نړيوال څېړنيز مرکز تاسيس کړي او له دې لارې به د م م د ۲۰۳۰ کال د دواملرونکي پرمختګ د اجنډا د پلې کولو لپاره نوی خوځنده ځواک برابر کړي. چين به په راتلونکو پنځو کلونو کې د نړۍ د ښځو د پرمختګ په برخه کې د ملگرو ملتونو د ښځو سازمان ته ۱۰ ميليونه ډالره ورکړي او د چين ــ يونيسکو د نجونو او ښځو تعليمي جايزو ته به دوام ورکړي. رئيس شي جين پينګ په خپله وينا کې وړانديز وکړ، چې په ۲۰۲۵ کال کې دې يوځل بيا د ښځو نړيواله سرمشريزه غونډه ترسره شي. چين د چاپيريال د ادارې په برخه کې هڅه کوي، چې تر ۲۰۳۰ کال مخکې د کاربن دوه اکسايد د خپرولو اندازه کمه کړي او له ۲۰۶۰ کال مخکې به د کاربن شنډولو موخه پوره کړي، يعنې په خپل هېواد کې ايستل شوی کاربن دوه اکسايد ګاز به د نيالګيو کېنولو، د انرژيو سپمولو، چاپيريال ته د زيان رسوونکو کثافاتو او ګازو د کمولو له لارې ټول مصرف کړي. چين ياد تدبيرونه له نړيوالې سولې او پرمختګ څخه د ملاتړ او د اوسني نړيوال نظم او د پرمختيايي هېوادونو د حقونو د ساتلو په موخه غوره کوي.
ولسمشر محمد اشرف غني هم د ملګرو ملتونو د ۷۵ مې دورې عمومي اسمبلې په عادي بحث کې ګډون کړی و، نوموړي په خپله وينا کې د نړيوال نظم د ساتلو او د افغانستان د اقتصادي او ټولنيز پرمختګ د هڅولو په اړه خپل نظرونه څرګند کړل، د افغان سولې بهير کې د ملګرو ملتونو رول يې وستايه، د ملګرو ملتونو د داسې ادارې د جوړولو غوښتنه يې وکړه، چې وړتيا او ځواکمنتيا ولري او خپلې ژمنې پلې کړای شي. نوموړي پر دې ټينګار وکړ، چې د ملګرو ملتونو منشور او اصول دې عملي او درناوی دې ورته وشي. هغه همدارنګه څرګنده کړه، چې په افغانستان کې د کورونا وبا پر وړاندې د مبارزې او د کاروبارونو د بيا پيل لپاره د ملګرو ملتونو رول ته اړتيا لري، په افغانستان کې د دايمي سولې او ثبات رامنځته کول ډېر مهم دي، د افغان مېرمنو او ماشومانو د ژوند او روغتيا ساتنه يو بېړنی کار دی او له اقليمي بدلون سره د مقابلې په برخه کې نړيوالې همکارۍ ته اړتيا لري.
د ولسمشر اشرف غني ډېر نظرونه د رئيس شي جين پينګ له نظرونو سره مشابه دي. چين او افغانستان پرمختيايي هېوادونه دي. په تاريخي لحاظ دواړه هېوادونه له بهرني اشغال سره مخ وو، کورنۍ جګړې پکې شوې دي او بې وزلۍ هم ځپلي دي، د دواړو هېوادونو خلکو د استعمار،امپرياليزم او بادارۍ ضد مبارزې په برخه کې ډېره قرباني ورکړې ده. دواړو مشرانو په خپلو ويناوو کې د نړيوال نظم پر ساتلو او د څو اړخيزم پر عملي کولو ټينګار کړی دی.
له دویمې نړيوالې جګړې مخکې ځيني هېوادونه له نړيوال سيستم څخه ووتل او له نورو هېوادونو سره له سلامشورو څخه يې ډډه وکړه او د بم پلته وګرځېدل. نن انسانان له کورونا وبا، د ايکلوژيکي چاپيريال له بحران او بې عدالتۍ سره په مبارزې لګيا دي، افغانان لاهم د ترهګرۍ ضد مبارزې په لومړۍ کرښه ولاړ دي او قرباني ورکوي. نو بېلابېل هېوادونه دې د انسانانو ګډ برخليک ته لومړيتوب ورکړي، د سړې جګړې له مفکورې او ايډيولوژيکو تنګ نظريو څخه دې لاس واخلي او په ګډې همکارۍ دې د بېلابېلو بحرانونو پر وړاندې مقابله وکړي.
پنځه کاله وړاندې رئيس شي د ملګرو ملتونو د ۷۰ مې دورې په عمومي اسمبلۍکې د عادي بحث په ترڅ کې د انسانانو د ګډ برخليک ټولنې د جوړولو کړنلاره بيان کړه. په تېرو پنځو کلونو کې د يو کمربند او يوې لارې د جوړولو او له کورونا وبا سره د مبارزې په برخو کې د چين او افغانستان ترمنځ همکارۍ زياتې شوي او دواړو هېوادونو ترمنځ د پېوستون کچه لوړه شوې ده، چې پدې سره د دواړو هېوادونو ترمنځ د ګډ برخليک ټولنه هم تقويه شوې ده، دغه راز د دواړو هېوادونو د خلکو متقابل باور زيات شوی او اړيکې يې لانږدې شوې دي. بين الافغاني مذاکرات پرانيستل شوي او روان دي، د چين د دولتي شورا غړي او خارجه وزير وانګ يي پدې اړه يوځل بيا پر دې ټينګار وکړ، چې بين الافغاني مذاکرات بايد د افغانانو تر مشرۍ او حاکميت لاندې ترسره شي. نوموړي پدې اړه درې فقره ييز وړانديز وکړ او هيله يې وښودله چې په افغانستان کې ژر تر ژره سوله راشي.
نړيوال نظم د سختو بدلونونو شاهد دی، خو سوله او پرمختګ لا هم مهم تاوده موضوعات دي، او د چين او افغانستان ترمنځ د همکاريو دايمي هدفونه دي. چين به د سولې او پرمختګ په برخه کې له افغانستان سره همکاريو ته دوام ورکړي. چين به د رئيس شي جين پينګ ترلارښوونې لاندې په پرله پسې توګه د افغانستان د سولې له بهير څخه ملاتړ او منځګړيتوب وکړي او زمينه به ورته برابره کړي، د افغانستان له اړوندو لوريو سره يوځای به د مربوطه مسئلو د حل پر سياسي لارې ټينګار وکړي او د دغه بهير هغه اصل به وساتي، چې د افغانانو ترمشرۍ لاندې او ټولشموله به وي. چين به د نړيوالې ادارې په سيستم کې له افغانستان سره د دوه اړخيزو اړيکو د پياوړتيا لپاره هڅې وکړي، افغانستان ته به د يو کمربند او يوې لارې په جوړولو کې د دغه هيواد له ګډون څخه زيات ملاتړ وکړي او د خپلې اقتصادي ودې ګټې به ورسره شريکې کړي. چين به د کورونا وبا پر وړاندې روانې مبارزې کې له افغانستان سره تر وسې پورې مرسته وکړي ، په دغه هيواد کې د اقتصادي فعاليتونو او کاروبارونو د بيا پيل لپاره به هڅه وکړي او د افغانستان په اقتصادي رغونه کې به ګډون او د افغانانو لپاره به خدمتونه وکړي.
