لومړۍ برخه:
د افغانستان د ټاکنو خپلواک کمېسیون د وروستۍ پرېکړې پر بنسټ، راتلونکې ولسمشریزې ټاکنې د ۱۳۹۸ لمریز کال د چنګاښ په ۲۹مه ترسره کېږي. د دغه کمېسیون له لوري د اعلان شوي مهالوېش له مخې، د ولسمشریزو ټاکنو لپاره د نوماندانو د نوملیکنې لړۍ د ۱۳۹۷ لمریز کال د جدۍ له لومړۍ تر ۳۰مې پورې وه.
که څه هم په دې موده کې د ټاکنو له کمېسیون څخه ۷۰ کسانو د نوماندۍ معلوماتي کڅوړې ترلاسه کړې وې، خو په دې ډله کې یوازې ۲۰ کسان د ټاکنو کمېسیون ته د نوماندۍ په موخه ورغلل چې په شرایطو برابر ۱۸ تنه یې راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو ته نوماند شول.
ولسمشریزو ټاکنو ته د ۱۸ نوماندانو په منځ کې د ځینو ټاکنیزو ډلو تشکیلاتي جوړښت د توقع خلاف را څرګند شو؛ ځکه د داسې کسانو ترمنځ ټاکنیزې ډلې رامنځته شوې چې په تېر کې یې له یو بل سره ژور سیاسي اختلافونه درلودل او پر یو بل یې مختلف تورونه لګولي وو.
په افغانستان کې د تېرو ټاکنو تجربې، راتلونکو ټاکنو لپاره رامخته شوې ټاکنیزې ډلې، د دغو ډلو تشکیلاتي جوړښتونه او په ټوله کې د هېواد روان وضعیت او د ټاکنو کمېسیون ظرفیت ته په کتو سره، د راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو برخلیک، هغه مسایل دي چې دلته یې په اړه بحث شوی دی.
د ټاکنو تېرې تجربې
په افغانستان کې د طالبانو د رژیم له را پرځېدو وروسته په ۱۳۸۳ لمریز کال کې په لومړي ځل د ولسمشرۍ ټاکنې او په ۲۰۰۵ زېږدیز کال کې پارلماني ټاکنې وشوې. هغه مهال دغه ټاکنې په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د دفتر له خوا د ټاکنو د تنظيم له ګډ دفتر سره په همغږۍ اداره شوې.
د ۱۳۸۳ لمریز کال د غويي په ۱۱مه د پخواني ولسمشر حامد کرزي د ۲۱مې ګڼې فرمان له مخې، د افغانستان د ټاکنو خپلواک کمېسیون جوړ شو. د اساسي قانون د ۱۵۶مې مادې پر بنسټ، دغه کمېسیون په افغانستان کې د ټولو ترسره کېدونکو ټاکنو د ادارې، څارنې او د خلکو د رایو پر بنسټ د پرېکړو مسوولیت لري.
د ټاکنو د خپلواک کمېسیون له جوړېدو تمه دا وه چې په راتلونکي کې به د ټاکنو پر مهال د ستونزو او درغلیو مخه ونیول شي؛ ځکه د ۱۳۸۳ لمریز کال په ولسمشریزو ټاکنو کې د درغلیو په اړه ځینې شکایتونه موجود وو، خو د ۱۳۸۸ او ۱۳۹۳ لمریز کال ولسمشریزو او د ۱۳۹۷ لمریز کال پارلماني ټاکنو ته په کتو سره ښکاره شوه چې په دغه پروسه کې ستونزې، درغلۍ او لاسوهنې د پخوا په پرتله لا زیاتې شوې وې.
د ټاکنو خپلواک کمېسیون په ۱۳۸۸ لمریز کال کې د ولسمشرۍ او ولايتي شوراګانو ټاکنې ترسره کړې. د دغو ټاکنو پر مهال د دوو مخکښو نوماندانو حامد کرزي او عبدالله عبدالله ترمنځ د ټاکنو د پایلو پر سر ډېرې ناندرۍ رامنځته شوې، خو بالاخره حامد کرزی د دويم ځل لپاره د افغانستان د ولسمشر په توګه وټاکل شو.
د ټاکنو خپلواک کمېسیون په رهبرۍ، په ۱۳۸۹ لمریز کال کې پارلماني ټاکنې هم ترسره شوې. په دغو ټاکنو کې د درغلیو ستونزه لاجدي شوه. ان تر دې چې په پارلماني ټاکنو کې د پراخو درغليو د څېړنې لپاره ځانګړې محکمه جوړه شوه.
د ۱۳۹۳لمریز کال په ولسمشریزو ټاکنو کې د ټاکنو کمېسیون تر بل هر وخت له سختو نیوکو او تورونو سره مخ و. په ټاکنو کې اشرف غني او عبدالله عبدالله دوه مخکښ نوماندان وو، چې په لومړي پړاو کې هېڅ یوه هم د بریا رایې خپلې نه کړې. په دویم پړاو کې یې هم یو پر بل د درغلیو د تورونو لګولو له کبله کیسه لا خرابه شوه، چې بالاخره د دواړو لورو ترمنځ د امریکا د بهرنیو چارو پخواني وزیر جان کیري په منځګړیتوب، د ملي یووالي حکومت په نوم ګډ حکومت رامنځته شو.
اوسنۍ ټاکنیزې ډلې
په افغانستان کې د راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو لپاره ۱۸ کسانو ځانونه نوماند کړي دي. په دغو ۱۸ ټاکنیزو ډلو کې ځینې ډلې ځواکمنې ښکاري او کولای شي د ټاکنو په میدان کې ښه سیالي وکړي، خو ځینې نورې ډلې بیا په خلکو کې د نفوذ او سیاسي مخینې درلودو له اړخه کمزورې ښکاري. په ټوله کې دغه ۱۸ ټاکنیزې ډلې په لاندې دوو برخو وېشلی شو:
لومړی: د راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو لپاره په ۱۸ نوماندانو کې ځینې داسې ټاکنیزې ډلې رامنځته شوې دي چې ځانونه د ولسمشرۍ حقدار ګڼي او ولسمشرۍ ماڼۍ ته به د رسېدو په موخه رښتینې مبارزه وکړي. په دې برخه کې د محمد اشرف غني، عبدالله عبدالله او محمدحنیف اتمر ټاکنیزې ډلې یادولی شو. دوی به په راتلونکو ټاکنو کې د بریا په موخه کلکه مبارزه او یو د بل سیالي وکړي.
دویم: د راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو لپاره په رامخته شوو ټاکنیزو ډلو کې، ځینې داسې ډلې هم شته چې نه د بریا هیله لري او نه یې هم د بریا چانس شته. دا ډول ټاکنیزې ډلې تر ډېره د شهرت او یا هم مادي او سیاسي امتیازاتو ترلاسه کولو په موخه رامنځته کېږي. اوسمهال هم ښایي په دغو ۱۸ ټاکنیزو ډلو کې ځينې ډلې مخکې له ټاکنو له خپلې نوماندۍ د نورو ډلو په ګټه تېرې شي او ځینې چې د شهرت ترلاسه کولو په موخه نوماند شوي، ښایي په ټاکنو کې هم خپل بخت و ازمویي.
ځواکمنې ټاکنیزې ډلې
په افغانستان کې تېرو ولسمشریزو ټاکنو ته په کتو، داسې ښکاري چې داځل به ټاکنیزې سیالۍ نظر پخوا ته ګرمې او سختې وي. په ټولیز ډول په تېرو ټاکنو کې سره له دې چې د نوماندانو شمېر به زیات وو، خو ځواکمن ټیمونه به کم وو. داځل د تېر خلاف په ټاکنیزو ډلو کې د ځواکمنو ډلې شمېر زیات ښکاري چې له امله به یې هېڅ یوه ډله د ټاکنو په لومړي پړاو کې د بریا رایې پوره نه شي کړی او ټاکنې به دویم پړاو ته لاړې شي.
د محمد اشرف غني ټاکنیزه ډله: اشرف غني چې د ۱۳۹۳ لمریز کال په ټاکنو کې د «تحول او تداوم» ټاکنیزې ډلې مشر و، دا ځل د امرالله صالح او محمد سرور دانش سره یو ځای د «دولت جوړوونکې» ټاکنیزې ډلې په نوم راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو لپاره د سیالۍ میدان ته را مخته شوی دی.
د افغانستان اوسنی ولسمشر داسې مهال راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو ته نوماند کېږي، چې ډېری پخواني یاران او د ټیم قوي غړي یې ترې تللي دي. جنرال دوستم چې ویل کېږي، په تېرو ټاکنو کې یې زیاتې رایې غني ته راټولې کړې، اوسمهال یې د یوه مخالف ټیم ملاتړی دی. حنیف اتمر چې د اشرف غني تر ټولو نږدې کس بلل کېده او د ملي یووالي حکومت پر مهال د غني د مخالفینو د سترګو اغزی وو، نن هغه هم ورسره نشته او په راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو کې د غني سیالۍ ته رامخته شوی دی. له دې پرته د غني ځینې نور پخواني ملګري چې پخوا یې ملاتړي وو، اوسمهال د ده د نورو سیالانو ترڅنګ ولاړ دي. دا هغه څه دي چې په راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو کې یې د اشرف غني سیالي سخته کړې ده.
په تېرو ټاکنو کې غني تر ټولو ډېره رایه له پښتون او ازبک څخه ترلاسه کړه. اوسمهال د جنرال دوستم په تلو سره د ازبکو یوه لویه برخه رایه د غني له لاسه وتلې ده. دغه راز د غني پر وړاندې د اتمر او ګلبدین حکمتیار سیالي بیا په پښتنو کې د ده رایه کسر کولی شي.
د ملي امنیت پخوانی رییس امرالله صالح چې د ملي یووالي حکومت پرمهال یې د حکومت پر کړنو ډېر ځله توندې نیوکې کړې دي، راتلونکو ټاکنو کې د غني ترڅنګ ولاړ دی؛ خو په مختلفو ټاکنیزو ډلو کې د جمعیت اسلامي وېشل شوي حالت ته په کتو، ښایي امرالله صالح دومره رایه غني ته را نه وړي. سرور دانش له هغو ګوتو په شمېر کسانو څخه دی چې له پخوا یې د غني ملګرتیا کړې ده. که څه هم غني نوموړی تر ډېره د هزاره قوم د رایې د ترلاسه کولو په موخه له ځان سره درولی، خو په اوسمهال کې د هزاره قوم رایه هم تر ډېره وېشل شوې ښکاري؛ ځکه محمدمحقق له حنیف اتمر او کریم خلیلي له عبدالله عبدالله سره ولاړ دی او په هزاره قوم کې همدا دوه کسان تر نورو د ډېر نفوذ خاوندان بلل کېږي.
پر دې ټولو سربېره، کوم څه چې د اشرف غني ډلې ته ځواک ورکوي او د بریا چانس یې زیاتوي، هغه د ده برحاله ولسمشري او د حکومت په رأس کې قرار لرل دي. دغه راز د غني له لوري په مرکزي ریاستي نظام ټینګار او د اجرایه ریاست له منځه وړل، هم هغه د قوت ټکي دي چې د غني پلویان یې زیات کړي دي.
د عبدالله عبدالله ټاکنیزه ډله: په تېرو ولسمشریزو ټاکنو کې د «اصلاحاتو او همپالنې» ډلې مشر عبدالله عبدالله، راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو ته د «ثبات او همپالنې» له شعار سره را مخته شوی دی. عبدالله هغه څوک دی چې له ۱۳۸۰ لمریز کال وروسته یې ولسمشریزو ټاکنو ته دا درېیم ځل نوماندي ده او په دې برخه کې له ښې تجربې څخه هم برخمن دی. سره له دې چې په تېرو دوو پړاوونو کې یې هر ځل ښه سیالي کړې ده، خو نه دی توانېدلی چې ولسمشرۍ ماڼۍ ته د افغانستان د ولسمشر په توګه دننه شي.
راتلونکو ولسمشریزو ټاکنو ته عبدالله عبدالله د جمعیت اسلامي، جنبش اسلامي او وحدت اسلامي ګوندونو له لوري را مخته شوی نوماند دی. د ده په ټاکنیزه ډله کې جنرال دوستم، محمدکریم خلیلي او صلاح الدین رباني قوي سیاسي او قومي ملاتړ لرونکې څېرې دي.
د جنرال دوستم او کریم خلیلي له ملګرتیا ورهاخوا، د عبدالله عبدالله د ټاکنیزې ډلې د قوت درېیم ټکی د جمعیت اسلامي په انسجام پورې اړه لري. که څه هم په اوسمهال کې د جمعیت اسلامي مهم غړي د راتلونکو ټاکنو لپاره په مختلفو ټاکنیزو ډلو کې تیت او غیر منسجم ښکاري، خو د دغه حزب مشر صلاح الدین رباني بیا عبدالله عبدالله د جمعیت اسلامي یوازینی رسمي نوماند اعلان کړ. که چېرې د جمعیت اسلامي د مهمو غړو اوسنی وېش او غیر منسجم والی د دغه حزب داخلي او پټه ستراتېژي وي او یوازې غواړي د اشرف غني، حنیف اتمر او ګلبدین حکمتیار ترمنځ د پښتون قوم رایه څو تقسیمه شي، نو عبدالله عبدالله به د تېرو ټاکنو په شان له اشرف غني سره کلکه سیالي وکړي، خو که چېرې رښتیا هم داسې نه وي او د جمعیت اسلامي هر غړی د خپل ټیم لپاره صادقانه کار او کمپاین وکړي، بیا نو له اشرف غني سره د عبدالله عبدالله سیالي سخته ده.
دوام لري…
